سریال «گاندو» از تولیدات تلویزیونی سفارشی اطلاعات سپاه پاسداران، طبق معمول سالهای اخیر بهترین ساعتهای آنتن صداوسیما در تعطیلات نوروز را به خود اختصاص داد. «گاندو ۲» به کارگردانی جواد افشار و تهیهکنندگی مجتبی امینی، محصول موسسه فرهنگی هنری «شهید آوینی» است که زیر نظر «سازمان بسیج صداوسیما» فعالیت دارد. قسمت اول سری جدید این مجموعه به ماجرای ربایش روحالله زم مدیر کانال تلگرامی «آمدنیوز» اختصاص داشت که اعدامش در ماههای پایانی سال گذشته مخالفتهای جهانی به دنبال آورد.
بخش اول سریال که توسط همین موسسه ساخته شده بود، ماجرای بازداشت جیسون رضاییان، خبرنگار واشینگتنپست، به روایت سازمان اطلاعات سپاه را به تصویر میکشید. ضعفهای متعدد ساختاری در فیلمنامه و کارگردانی این مجموعه مثل اکثر آثار تبلیغی ساخت بازوهای پروپاگاندای نظام از همان قسمتهای اول به چشم میآمد. برای نمونه باید به بازی اصطلاحا گلدرشت «پیام دهکردی» بازیگر تئاتر در نقش جیسون رضاییان اشاره کرد که برای ساخت و ساز نقش شخصیت ایرانی – آمریکایی از همان لهجه فارسی-انگلیسی کلیشهای تولیدات دهه شصت مدد میگرفت و در نهایت شخصیتی در برابر مخاطبان گذاشت که قرابتی با واقعیت نداشت.
دهکردی که هر بار در سخنرانیهای تلویزیونی خود را شاگرد «حمید سمندریان»، کارگردان و مدرس نامآشنای بازیگری تئاتر معرفی میکند، رویهای خلاف "استاد" پیشه کرد و در سریال سپاه پاسداران نقش پذیرفت و برای این حضور البته مورد تشویق و تقدیر نمایندگان نظام نیز قرار گرفت. از جمله "مراسم تقدیر از عوامل سریال گاندو" که مرداد ۱۳۹۸در نماز جمعه شهر قم برگزار شد. "باشگاه خبرنگاران جوان" وابسته به سازمان صداوسیما گزارش داده «عوامل این سریال با حضور در جمع نمازگزاران به بیان سخنان خود پرداختند و طی مراسمی از کارگردان، بازیگران و عوامل سریال با حضور مجتبی ذوالنوری رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و احمد امیرآبادی عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی در نماز جمعه قم تقدیر شد.»
علاوه بر دهکردی که خود سابقه همکاری با هنرمندان آسیب دیده از رویکرد ایدئولوژیک جمهوری اسلامی را در کارنامه دارد، همکاری «وحید رهبانی» و «داریوش فرهنگ» در سریالی که جز سفیدنمایی فعالیتهای غیرقانونی و سیاه نیروهای اطلاعاتی-امنیتی نظام ولایت فقیه قصد دیگری ندارد تا حدی نابهنگام است. علیالخصوص وحید رهبانی که در دوران جوانی از رفتار غیرقانونی این نهادها آسیب جدی متحمل شد و در نتیجه چندین سال ممنوعیت کار و اجبار به مهاجرت را به جان خرید.
دهکردی در دهه هفتاد و سالهای میانی دهه هشتاد به عنوان یک چهره پرکار و توانمند هنر تئاتر در ایران شناخته میشد. حضور در نمایشهای «ملاقات بانوی سالخورده» به کارگردانی حمید سمندریان اعتباری دوچندان برایش به ارمغان آورد و در نتیجه همکاری با محمد یعقوبی، نمایشنامه نویس و کارگردانی که هماکنون به کشور کانادا مهاجرت کرده، توانست جایزه بهترین بازیگری مرد جشنواره تئاتر فجر را به خود اختصاص دهد. البته دهکردی پیش از اینها جایزهٔ بهترین بازیگر مرد بیست و دومین جشنوارهٔ بینالمللی تئاتر فجر را برای نمایشهای «میبوسمت و اشک» و «تیغ کهنه» دریافت کرده بود.
نمایش «میبوسمت و اشک» نوشته محمد چرمشیر به کارگردانی محمد عاقبتی در جشنواره تئاتر فجر روی صحنه رفت. نمایشنامه این اثر با الهام از نامههای واتسلاو هاول نویسنده معروف و رییسجمهور پیشین کشور "چک" زمانی که در زندان به سر میبرد به نگارش درآمد و "شبنم طلوعی" به همراه "پیام دهکردی" در نمایش بازی کردند. شبنم طلوعی برای حضور در این نمایش جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره تئاتر فجر را دریافت کرد.
نمايش تجربه مردی را روایت میکند كه به دلیل تفكراتش زندانی شده و در زندان با انسانهای متفاوت مواجه میشود. نقش همه شخصیتها (شش نقش) را شبنم طلوعی برعهده داشت، هنرمندی که مدتی بعد به دلیل اعتقاد به دین بهائیت از تمام فعالیتهای هنری در ایران محروم شد و به ناچار ایران را به مقصد فرانسه ترک کرد.
پیام دهکردی دستور ممنوعالکاری حتی زندان هنرمندان زیادی را به چشم دید اما امروز با نادیده گرفتن تمام تجربهها و اندوختههای پیشین، تصمیم گرفته در نقش "مرد زندانی" نمایش «میبوسمت و اشک» روزگار سپری کند.
«وحید رهبانی» بازیگر و کارگردانی که نقش اصلی و سرگروه تیم امنیتی سریال "گاندو" را برعهده گرفته، اگرچه در ویدیویی اعلام کرد "سوءتفاهمها" برطرف شده و دیگر مشکل کار ندارد، اما عملا از دنیای تئاترهای جسورانه فاصله گرفته و ظاهرا حضور در سریال جریان امنیتیها به تنها مامن او بدل شده است.
طبق گزارش رسانهها در ایران، یکی از شبهای اجرای نمایش «هدا گابلر» نوشته هنریک ایبسن، نویسنده مدرنیست نروژی به کارگردانی وحید رهبانی نیروهای امنیتی و بسیجی به سالن نمایش هجوم برده و عوامل را برای ساعاتی بازداشت و بازجویی میکنند. «خبرگزاری فارس»، «مشرقنیوز»، «رجانیوز» و «روزنامه کیهان» رسانههای وابسته به بسیج و سپاه نیز رهبانی را کارگردان "مستهجنساز" لقب میدهند تا برای چند سال تجربه ممنوعیت بچشد. اتفاقی که مهاجرت چندساله رهبانی به کانادا را به دنبال آورد تا اصطلاحا آب از آسیاب بیفتد. مدت زیادی از بازگشت دوباره این بازیگر به ایران نگذشته بود که او همکاری با سریال سپاه پاسداران "بله" گفت.
سریالی که از فرط اطلاعات دروغ و جناحی صدای وزیر خارجه دولت حسن روحانی را نیز درآورد. محمدجواد ظریف در واکنش به سری اول سریال، گلایههای خود را در قالب نامهای به بیت رهبر ایران فرستاد. سید عباس موسوی سخنگوی وقت وزارت خارجه در سال ۹۸ درباره نامه ظریف گفت «صداوسیما از جمله نهادهای زیر نظر رهبری است و اگر قرار بود گلایهای باشد باید خدمت ایشان گفته میشد. برداشت ما این است آنچه تلاش میشود در سریال گاندو از وزیر و وزارت امور خارجه نشان داده شود، یک چهره منفعل و بیعمل و وا داده است.»
اما ظریف بعد از «گاندو ۲» هم سکوت نکرد؛ وزیر خارجه ایران در جلسه گفت و شنود با خبرنگاران رسانههای داخلی– و حذف خبرنگاران رسانههای فارسی زبان خارج از کشور– از طریق پلتفرم "کلاب هاوس" به ساخت مجموعه تازه واکنش نشان داد. «شما که فیلمساز هستی و من خودم بخاطر «ماجرای نیمروز» به شما جایزه دادم بیا یک فیلم درباره بدبختیهای من بساز تا ببینیم که چه کسی حاضر میشود پخش کند، آن هم فیلمی که حتی یک دروغ و اتهام هم نداشته باشد. گاندو از اول تا آخر دروغ است.»
در بین بازیگران اصلی این مجموعه تلویزیونی نام یک فرد بیش از دیگران به چشم میآید؛ داریوش فرهنگ. بازیگر و کارگردانی که به دلیل همکاری با کارگردانانی مانند واروژ کریممسیحی (سلندر ۱۳۵۹) و بهرام بیضایی (شاید وقتی دیگر ۱۳۶۶)، یا کارگردانی آثار پرمخاطب تلویزیونی مانند «سلطان و شبان» ۱۳۶۱، «تولدی دیگر» ۱۳۷۷ و «طلسم شدگان» ۱۳۸۳ در ایران شناخته شده است.
فرهنگ در مراسم رونمایی از نسخه مرمت شده فیلم سینمایی «طلسم» این فیلم را به "سوسن تسلیمی" تقدیم کرد. «این فیلم را به بازیگر بیتکرار سینما و کسی که ارزش و احترام ویژهای به بازیگری داد تقدیم میکنم؛ سوسن تسلیمی، بازیگری که در اوج کار خود نامهربانی دید و عطای کار بازیگری را به لقایش بخشید و خانهنشین شد. وظیفه من بود که این فیلم را به او تقدیم کنم.» داریوش فرهنگ نمیگوید سوسن تسلیمی از ناحیه چه جریان و نگاهی به قول ایشان "نامهربانی" دید و هنرمندان پاسخ نامهربانیها را چگونه دادند؟ احتمالا با همکاری با نظام!
چهار دهه بعد از انقلاب بازیگران و هنرمندان بسیاری به دلیل اختلاف نظر سیاسی و تفاوت نگرش با سردمداران جمهوری اسلامی، به قولی قرار نگرفتن در جمع خودیها، طعم تلخ خانهنشینی، مهاجرت و بیکاری کشیدهاند. گروهی نیز همکاری با سیستم و حضور در تولیدات نظام را تنها راه ادامه حیات هنری پیش رو میبینند. وضعیتی کنونی به سختی امکان تنفس میان دوراهی "خانهنشینی و مهاجرت" یا "همکاری" با نظام را بوجود میآورد، روندی که سال به سال عمیقتر شده و سپاه پاسداران با تمسک به آن مشغول بلعیدن هنرمندان است. کاری که با روحالله زم و دیگر مخالفان سیاسی انجام میدهد و بعضی گمانهزنیها از این حکایت میکند که پخش سراسیمه قسمت جدید مجموعه و واکنشهای دامنهدار به آن نشان دهنده نقشههای نظامیان برای انتخابات ریاست جمهوری آینده است.
در گذشته حسامالدین آشنا، مشاور حسن روحانی، و عباس موسوی، سخنگوی سابق وزارت خارجه ایران، به موضوعات مطرح شده در سریال «گاندو» انتقاد کردند، جواد کریمی قدوسی، نماینده اصولگرای مشهد و از چهرههای نزدیک به اطلاعات سپاه در حساب توییتری خود از این سریال استقبال کرد.
در روزهای اخیر نیز سیدعباس صالحی، وزیر ارشاد کنونی دولت حسن روحانی و علی جنتی وزیر ارشاد سابق ایران به همراه چهرههای متعدد واکنشهایی نشان دادهاند. علی جنتی در توئیتی به صداوسیمای ایران پیشنهاد کرد سریالی درباره "شیوههای نفوذ جاسوسان اسرائیلی در نهادهای اطلاعاتی و امنیتی بسازند که چگونه بخشی از مرکز مهم هستهای نطنز را منفجر کردند و هزاران سند سری را به سرقت بردند و محسن فخریزاده را کشتند."
مطلب فوق نظر نگارنده بوده و الزاما بیانگر دیدگاه هجا نیست.