اهم اخبار
پیشگامان مرد در امر آزادی و آموزش زنان
پیشگامان مرد در امر
آزادی و آموزش زنان
آزادی زنان، برابری حقوقی و جنسیتی زن و مرد، مسایل مربوط به آموزش آنان به طور جدی همراه با جنبش ملی مشروطه خواهی پا به عرصه سپهرسیاسی ایران گذاشت. در‌واقع می‌توان گفت که همزاد جنبش نوین دموکراسی خواهی و عدالت جویانه مشروطه بود.
طبیعی است که مساله آزادی زنان به مانند همه مسایل سیاسی و اجتماعی دارای یک فرایند زایش، رشد و تطور است.
به گفته میرزا علی اکبر خان قزوینی ( دهخدا) اولین مردی که نهال آزادی زنان را بر خاک سوخته سرزمین ایران کاشت، «میزا یوسف خان اعتصام الملک» پدر پروین اعتصامی شاعره نامدار بود.
یوسف خان صاحب و ناشر مجله ادبی «بهار» بود . وی چند سال پیش از آغاز عهد مشروطیت در هفتم امرداد ماه سال 1279 شمسی با ترجمه کتاب « تربیت نسوان» از قاسم محمد مصری و نشر آن فرایند آگاهی وتلاش برای آزادی زنان را به جریان آنداخت. اهمیت این ترجمه از آنجا معنی پیدا می‌کند که تحولات فکری که در آن دوران در مصر و ترکیه در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 رشد می یافتند و تأثیراتی که گفتتمان های اجتماعی آن روزگاران از فرهنگ و تمدن غرب می‌پذیرفتند، همخونی های بسیاری با آنچه که در ایران آغازیدن یافته بود داشتند.
قاسم محمد امین نویسنده، پژوهشگر و یکی از بنیانگزاران جنبش ملی در مصر بود. او در نوشته‌های خود به ویژه در کتاب «تربیت نسوان» ارزش های جامعه سنتی و مرد سالار را زیر سئوال می‌برد ، آن‌ها را به چالش می‌کشید و سعی می‌کرد گفتمان قرون وسطایی و زن ستیز حاکم را درهم شکند و گفتمان نوینی از ضرورت « آموزش و تربیت زنان» را راه اندازی کند.
او در کتاب « تربیت نسوان» می‌نویسد: زنان باید آموزش ببینند تا انسان و صاحب عقل و اراده شوند.
میرزا یوسف خان اعتصام الملک با نشر نوشته‌های متعددی در مجله « بهار» به انجام این تکلیف ملی و انسانی خود ادامه داد. بعد از عهد مشروطیت نخستین کسی که مسأله زنان را پیش کشید «دهخدا» بود. او که یکی از بنیان گزاران و نویسندگان روزنامه صور اسرافیل بود در نوشته‌های خود و در ستون « چرند و پرند» و در موارد متعددی ضرورت ً آموزش وتربیت زنانً را مورد تأکید قرار داد.
او همچنین از پرداختن به سایر مسایل زنان چون ازدواج‌های اجباری و نا به هنگام، آزار و اذیت آنان توسط پدران و همسران و مردان فامیل، تعدد زوجات، خرافات مذهبی راجع به زن و آفرینش او، تصویر ارتجاعی از زن با توسل به شرعیت و سنن اسلامی و نیز تعصبات زنانه را با لحن طنز مورد بحث قرار داد.
همزمان با دهخدا سید اشرالدین حسینی، شاعر و مدیر روزنامه « نسیم شمال» چند سروده خود را به تربیت زنان اختصاص داد و به تبلیغ و ترویج حقوق زنان همت گمارد.
این دسته از جراید ایرانی که به مسایل زنان می‌پرداختند ب شدت تحت تأثیر نشریه« ملا نصرالدین»، نشریه‌ای که در قفقاز
و به زبان ترکی آذربایجانی منتشر می‌شد بودند. نشریه« صور اسرافیل » که یکی از جراید معروف و معتبر و مهم صدر مشروطیت بود نیز از جمله این دسته از جراید بحساب می آمد. این مجله برای بسیاری از خوانندگانش دریچه ای نو با دنیای مدرن و فرهنگ و سیاست غربی را می گشود. مقاللات میرزا علی اکبر خان قزوینی (دهخدا) که خود یکی از بنیانگزاران مجله صور اسرافیل بود نیز بی تأثیر از مقالات « ملانصرالدین نبود» نوشتن مقالات سیاسی و اشاعه گفتمان مسایل زنان«خشم شیخ و شاه» را علیه بنیانگزار و سر دبیر «صور اسرافیل » « میرزا جهانگیر خان شیرازی » بر انگیخت و آنان کمر به قتل او بستند.
دهخدا در خاطرات خود در این مورد م ینویسد :ً در روز 22 جمادی الاول 1336 قمری مرحوم میرزا جهان گیر خان شیرازی، رحمت الله علیه، مدیر صور اسرافیل را قزاق های محمد علی شاه دستگیر کرده، به باغ شاه بردند و در همان جا در 24 همان ماه با طناب خفه‌اش کردند.
روزنامه «صحبت» به سردبیری میرزا حسن خان عدالت بخاطر درج مقاله‌ای که در آن از رفع حجاب زنان سخن گفته شده بود توقیف شد و خود او نیز به زندان افکنده شد.
دشمنان آزادی و مرتجعین مذهبی به رهبری شیخ فضل الله نوری از هیچ تلاشی برای مقابله با«آزادی و سواد آموزی زنان» دریغ نورزیدند. او با صدو فَتوا مدارس و شوراهای زنان را حرام خواند. شیخ فضل الله در این راه تنها نبود و غالب به اصطلاح« عالمان دینی» از جمله «شوشتری» در این مورد با تکیه بر آیات قرآنی و دستورات اخلاقی شرعی در مورد زنان، سعی د ر تحریک «غیرت و حمیت مردان» داشتند.
چه در دوران مشروطیت و چه پس از آن پایه نظری اخلاق و فرهنگ زن ستیز « عالمان دینی» به طور عمده از کتاب «معراج السعادتً » ملا احمد نراقی می آمد. او در این رساله خود دستورالعمل‌های مشخص و دقیقی را از معرفت و برداشت شرع ، غالب علماء و فقهای شیعه در مورد زنان گرد آورده است. این دستور العمل های او در « سبک زندگی» مطلوب اسلامی هنوز هم مورد تکریم و احترام روحانیت حاکم بر سرنوشت ایرانیان، اعم از مسلمان و غیر مسلمان و به ویژه زنان است. او می‌نویسد: رفتن زن به بازارها ویران کننده غیرت و حمیت است و کسی که چنین زنی دارد از زمره مردان خارج و نام مردی بر او نالایق است. (معراج السعادتً ص 155) کدیور روحانی نو اندیش دینی در باره او می‌گوید: ملا احمد نراقی از بنیانگزاران اندیشه سیاسی حاکمیت سران دینی و سیطره فقه شیعه در تمام عرصه‌های عمومی است.
در پایان جا دارد که یادی هم از پیشگامان زن در این راه کنیم و از زنانی چون صدیقه دولت آبادی، مریم عمید و بانو امیر صحی ماه سلطان که این هر سه در امور مربوط به آموزش و تحصیل دختران و زنان ایرانی جان فشانی ها کردند و با انتشار نشریات و یا برپا سازی سازمان‌ها و انجمن‌های مستقل زنان افق‌های نویی از نگرش و فرهنگ از زنان در مقابل جامعه مردسالار قرار دادند.
صدیقه دولت آبادی یکی از اولین نشریات مستقل زنان به نام « زبان زن» را تأسیس کرد . او با همکاری بانو « امیر صحی ماه سلطان « انجمن مخدرات» را بر پا داشت. خانم دکتر کحال و بانو مریم عمید مزین السلطنه از دیگر چهره های برجسته آموزش و تربیت زنان بودند.
نشریاتی چون « نامه بانوان» به سر دبیری خانم شهناز آزاد و یا مجله «دانش» به مسئولیت خانم کحال در روشن کردن زوایای تاریک نگاه شرعی به زنان خدمات شایسته ای بر جا گذاشتند. زنان آئین بهایی از جمله طاهره قره العین با رفتار و کردار خود «بدیل نوینی و بومی» زن ایرانی و مدرن را بوجود آوردند.
پرویز مختاری
12.12.1399
03.03.2021
هامبورگ / آلمان
